Mardin’de Bir Cami
Mardin şehri üzerinden geliştirilen “öneri yapılı çevre” bağlamında cami önerisi bölgenin karakterine uygun olarak avlulu, gölgelikli alanlar oluşturan bir kurgu dahilinde şekillendirilmiştir. Caminin mahalle hayatına katılan bir karakterde olabilmesi için bu avluya erişim katmanlı ve geçirgen olacak şekilde bir çok noktadan sağlanmıştır.
Cami avlusu ile arsa çeperinin arakesitindeki “cami sokağı” çarşı ile kültür merkezi arasında uzanan, günlük yaşama katılan, durulan, geçilen ve vakit geçirilen bir aks olarak kurgulanmıştır. Burada cami kullanıcısının yanı sıra mahallelinin de kullanabileceği, saçak ve ağaç gölgelerinde çay kahve içip sohbet edebilecekleri, çocuklar için oyun alanı içeren, cami avlusuna katılabilecekleri kentsel mekanlar oluşturulmuştur.
Arazideki eğim arsayı çevreleyen bütün yollardan konforlu bir biçimde erişimi sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. En düşük noktası ile en yüksek noktası arasında 7 m kot farkı bulunan alanda avlunun konumlandırılacağı kot üzerinde hassasiyetle durulmuştur. Avlu ana girişi konut yerleşimlerinin ağırlıklı olduğu, dolayısıyla kullanıcının yoğun olarak bu noktadan erişim sağlayacağı kuzey yönündeki düşük yol seviyesinde oluşturulmuştur. Bu bağlamda avlu kotu, hem ana girişten hem de çarşı ve kültür merkezi akslarından kolay bir şekilde avluya erişilebilmesi için kademeli olarak yükseltilerek yol seviyesinden 2.40 m yukarıda konumlandırılmıştır. Çarşıdan ve doğu yönündeki yol tarafından düz ayak, düşük yol seviyesinden ise rampalı olmak üzere camiye engelli erişimi sağlanmıştır. Harim kütlesi arsanın en güneyine konumlandırılmış, mihrap duvarı arkasında kalan alan doğal eğiminde peyzaj ile birlikte düzenlenmiştir.
Plan okumasında bahsedilen burada yapılacak olan caminin “merkez camisi” niteliğinde olacağı çıkarımından hareketle verilen ihtiyaç programı yorumlanarak ele alınmıştır. Çarşı-kültür merkezi aksında oluşturulan oturma alanlarına çay kahve servisinin yapılabileceği bir çay ocağı önerilmiştir. Ayrıca cuma, bayram, teravih namazlarında cemaatin dışarıya doğru genişleyebileceği şekilde son cemaat mahalinin uzantısı şeklinde “açık namaz kılma alanı” ve “çok amaçlı saçak” önerilmiştir. Önerilen çok amaçlı saçağın altına gereken durumlarda cami cemaatinin taşabileceği gibi cenaze namazları kılınabilecek, Kur’an kursu öğrencileri için bir teneffüs ve oyun avlusu olabilecek, ramazan aylarında mahallelinin topluca iftar yapabileceği iftar sofraları kurulabilecektir.
Cami mekanı ile yan işlevler mimari olarak kaynaştırılarak bir bütün olacak şekilde avlu etrafında örgütlenmiştir. Çok amaçlı saçak, son cemaat revağı, erkek şadırvanı, havuzlu sohbet meclisi ile üç tonozlu giriş avlu alanını tanımlar. Erkek şadırvanı ile ilişkili olarak planlanan tuvaletler aynı zamanda çarşıdaki kullanıcıya da hizmet verebilecek şekilde konumlandırılmıştır. Çarşı aksından kadın tuvalet ve şadırvanları için de mahremiyet gereksinimi gözetilerek ayrıca bir giriş tesis edilmiştir. Hemen kadınlar şadırvanı ile ilişkili olarak kurgulanan merdiven ve asansör hanımlar mahfiline erişimi sağlamaktadır. Cami içerisinden de hanımlar mahfiline erişen ayrıca bir merdiven çözülmüştür. Bugün artık ortaya çıkıp geliştiği zamanlardaki ezanın duyurulması maksadıyla Cami mimarisinde yer tayin etme, cami kimliğini güçlü bir şekilde vurgulayan, sembolik nitelik kazanmış minare tasarımın genel karakterine uygun özgün bir şekilde tasarlanmıştır. Minare, park tarafından peyzaj ile birlikte tasarlanan merdivenin karşısında konumlanarak, altındaki tonozlu kapı ile son cemaat revağına açılır.
Cami tektonikleri yerel yapı formaları ile uyum gösterir bir şekilde taş kaplı düşey yüzeyler ile düz plak çatı örtülerinin eğime ve fonksiyona göre farklı kotlarda konumlanarak araziye yerleşir. 15×15 m kare taban üzerine kurulan harim kütlesi düşük yol seviyesinden ve toprağa gömülü olduğu yüksek kot tarafından da algılanabilir hale gelebilmesi için yükselerek 15x15x15 m ebatlarında bir küp biçimini alır. Böylece caminin çevresinden farklılaşması ve görünürlüğü sağlanırken iç mekanın ruhani etkisini güçlendiren ferah bir hacme dönüşmüştür.
Küp biçimindeki harim kütlesinin dört köşesinden açılan boşluklarla formun prizmatik etkisi hafifletilmiştir. Bu boşluklar düşeyde kare biçimli ızgara ahşap paneller ile kapatılarak güneş ışınlarının doğrudan etkisi azaltılmış, tepe ışıklıkları ile de iç mekanın aydınlık düzeyi artırılmıştır. Yine kütle üzerinde açılan düşey pencere boşlukları ile ışığın içeriye kontrollü bir şekilde alınması sağlanmıştır. Sekizgen biçimi doğuran aydınlıkların kare cidar ile buluştuğu yerde kırıklı üçgen yüzeylerle yalın bir mukarnas yorumu geliştirilmiş, cami duvarlarına sade bir şekilde işlenen sülüs hat yazıları ile iç mekanda sade bir tezyinat yapılmıştır.
